Gölevez Kızartması Nasıl Yapılır? Bir Yemeğin Sosyolojisi Üzerine
Toplumsal yapıları ve bireylerin gündelik hayat içerisindeki rollerini anlamaya çalışan bir araştırmacı olarak, mutfakta kızaran bir gölevez diliminin bile toplumun derin yapısını anlamak için güçlü bir metafor olduğunu düşünüyorum. Çünkü her yemek, aslında bir kültürel hafızanın, toplumsal cinsiyet rollerinin ve sınıfsal ilişkilerin bir izdüşümüdür. “Gölevez kızartması nasıl yapılır?” sorusu, ilk bakışta mutfakla sınırlı gibi görünür; fakat aslında toplumun nasıl “piştiğini”, kimlerin karıştırdığını ve kimlerin sofraya oturabildiğini anlamak için çok şey söyler.
Gölevez: Bir Bitkiden Fazlası
Gölevez, özellikle Akdeniz ve Kıbrıs mutfağında sıkça kullanılan, nişastalı yapısıyla dikkat çeken bir bitkidir. Fakat gölevez sadece bir sebze değil; toplumsal ilişkilerin sembolik bir taşıyıcısıdır. Çünkü her kültür, kendi coğrafyasına ait bir yiyeceği yalnızca “yemek” olarak değil, bir kimlik ifadesi olarak da inşa eder.
Bu anlamda gölevez kızartması, yerel üretimle, kadın emeğiyle ve toplumsal aidiyetle iç içe geçmiş bir kültürel pratiktir. Tıpkı toplumun kendisi gibi: dışarıdan sade görünen, ama içinde sayısız katman barındıran bir yapı.
Toplumsal Normlar ve Mutfakta Üretilen Kimlikler
Gölevez kızartmasının hazırlanışı, aslında toplumsal cinsiyet rollerinin en görünür biçimde sergilendiği alanlardan biridir. Geleneksel olarak mutfak, kadınların dünyası olarak kodlanmıştır. Kadın, tencerenin başında yalnızca yemek pişirmez; aynı zamanda sevgi, sorumluluk ve fedakârlık gibi kültürel değerleri yeniden üretir.
Buna karşılık erkek, çoğu zaman bu süreci gözlemler ama üretim sürecine dâhil olmaz. Ancak yemek sunulduğunda, değerlendiren ve hüküm veren konumundadır. Bu küçük ayrıntı bile, iktidarın gündelik yaşamdaki mikro tezahürlerini anlamamız açısından oldukça çarpıcıdır.
Erkeklerin Yapısal, Kadınların İlişkisel Rolü
Sosyolojik açıdan bakıldığında, erkeklerin toplumsal sistem içindeki rolü genellikle “yapısal”dır: düzen kurmak, ekonomik üretimi yönlendirmek, otoriteyi sürdürmek. Kadınların rolü ise “ilişkisel”dir: bağ kurmak, duygusal emeği sürdürmek, toplumsal dokuyu bir arada tutmak.
Gölevez kızartmasının hazırlanışında da bu fark açıkça görülür. Kadın, soğanı doğrarken yalnızca bir yemek hazırlamaz; aynı zamanda aile içindeki bağları güçlendirir. Erkek ise bu eylemi “yemek pişirme” olarak değil, “yemek yeme deneyimi” olarak yaşar — tıpkı toplumsal işbölümündeki tarihsel konumu gibi.
Peki, sofrada oturmak mı daha değerlidir, yoksa sofrayı kurmak mı?
Bu soru, mutfağın ötesinde tüm toplumsal düzeni anlamak için güçlü bir sorgulamadır.
Kültürel Pratik Olarak Gölevez Kızartması
Her yemeğin bir hikâyesi vardır. Gölevez kızartmasının hikâyesi, kadın emeği ile yerel kültürün iç içe geçtiği bir hikâyedir. Gölevez, topraktan çıkarılır, soyulur, dilimlenir, kızgın yağda dikkatle çevrilir. Her aşama bir sabır, bir dikkat ve bir özen gerektirir. İşte tam bu noktada sosyolojiyle gastronomi buluşur: üretim süreci emekle, tüketim süreci statüyle ilgilidir.
Gölevez kızartması bir sofraya konulduğunda, artık sadece bir yiyecek değil; bir toplumsal etkileşim biçimi haline gelir. Masadaki herkesin yemeğe dair yorumu, aslında toplumsal rollerine dair bir ifadedir: “Anne çok güzel yapmış” diyen çocuk, yalnızca bir övgüde bulunmaz — aynı zamanda kadının bakım rolünü yeniden üretir. “Biraz fazla kızarmış” diyen baba, farkında olmadan otoritesini yeniden kurar.
Yemeğin Toplumsal Hafızası
Toplumlar yemekle hatırlar. Her kızartma sesi, geçmiş kuşakların mutfakta bıraktığı izleri bugüne taşır. Gölevez kızartması da bu anlamda bir kolektif hafıza nesnesidir. Kadınlar, annelerinden gördükleri gibi hazırlar; erkekler, çocukluk anılarındaki tatları arar. Bu döngü, toplumsal sürekliliği sağlar.
Ancak modern toplumda bu döngü kırılmaktadır. Hızlı yaşam tarzı, hazır gıdalar ve tüketim kültürü, gölevezin simgelediği o sabır dolu kültürel üretimi yok etmektedir. Gölevezin kaybolması, aslında toplumsal bağların gevşemesidir.
Bir Yemeği Tartışmak, Toplumu Tartışmaktır
“Gölevez kızartması nasıl yapılır?” sorusu, yalnızca bir tarif değildir. Bu soru, “Toplumu kim pişiriyor?”, “Kimin emeği görünmez kalıyor?” ve “Kimin sesi sofrada daha gür çıkıyor?” gibi daha derin soruların da kapısını aralar.
Gölevez kızartması, toplumun minyatür bir versiyonudur: sıcak yağda dönüşen dilimler gibi, bireyler de toplumsal normların içinde biçim değiştirir. Kadın sabırla bekler, erkek tadına bakar, çocuk hayranlıkla izler. Her biri bir role sahiptir; tıpkı toplumun her alanında olduğu gibi.
Sonuç: Kızartmanın Ötesinde Bir Düşünme Biçimi
Gölevez kızartması yapmak, bir mutfak becerisi değil; bir toplumsal eylemdir. Bu eylemde cinsiyet, emek, kültür ve aidiyet bir araya gelir. Dolayısıyla bu yemeği konuşmak, sadece yemek kültürünü değil, toplumsal düzenin nasıl kurulduğunu da konuşmaktır.
Şimdi sıra sizde: Sizce gölevez kızartmasını kim yapmalı?
Ve daha önemlisi, bir sofrada eşitlik gerçekten mümkün mü?