Deve Evcil Bir Hayvan Mıdır? Bir Ekonomistin Gözünden
Ankara’nın merkezinde, tam şehrin gürültüsünden uzakta, çocukluğumun geçtiği mahallede pek fazla deve yoktu. Ama ilginç bir şekilde, küçükken en çok ilgimi çeken şeylerden biriydi. Zaten ekonomi okumamın belki de en büyük sebebi, her şeyin “neden”ini sorgulama isteğiydi. O zamanlar, develer hakkında en çok duyduğum şey, “develer çöl hayvanıdır” ve “insanlar onlara yük taşıtır” gibi cümlelerdi. Ancak zamanla büyüdükçe ve daha fazla okudukça, “Deve evcil bir hayvan mıdır?” sorusunun cevapları beni daha çok meraklandırmaya başladı.
Develerin Evcilleştirilme Süreci: Biraz Tarih, Biraz Veri
Bir gün sabah, kahvemi yudumlarken aklıma geldi: Gerçekten deve evcil bir hayvan mı? Bildiğim kadarıyla, deve, tarih boyunca çöl iklimlerinin ve sert koşullarının vazgeçilmez bir parçasıydı. Çölün ortasında, susuzluk ve sıcaklık gibi zorluklara rağmen, develer insana çok büyük faydalar sağlamıştı. Ama evcil mi? Bunun ne anlama geldiğini tam olarak düşündüm.
Verilere dayanarak bakıldığında, develerin evcilleştirilmesinin MÖ 3000 civarına dayandığı söyleniyor. Arap Yarımadası ve Kuzey Afrika’da, çöl halklarının hayatını kolaylaştırmak için develer evcilleştirilmiş. Tabii bu, develerin “evcil” olarak kabul edilebilmesi için gereken ilk adımları atmış. Ama develerin evcil hayvan statüsüne girmesi biraz daha karmaşık bir mesele. Birçok hayvan, ilk başta insanlar tarafından vahşi olarak kullanılsa da, zaman içinde evcil hale gelir. Deve de, işte tam olarak böyle bir hayvan.
Deve Evcil mi, Yoksa Yük Taşıyan Bir Çöl Arkadaşı mı?
Evcilleştirme dediğimizde, aklımıza hemen köpek, kedi, inek gibi sürekli yanımızda gördüğümüz, hayatımızın bir parçası olan hayvanlar gelir. Ancak deve, hayatını insana direkt olarak hizmet etmeye adamış olsa da, bu durum evcil hayvan olmaktan biraz uzak bir kavram gibi. Bir nevi “çöl işçisi” olarak yaşamaya devam ediyor.
Buna bir örnek vermek gerekirse, Çöl Arapları, develeri uzun mesafelerde taşımacılık için kullanır, hatta bazıları develerine isim bile verir. Ancak bu durum, develerin hala vahşi içgüdülerinden uzak olduğu anlamına gelmez. Yani evcil bir kediyle veya köpekle kıyaslandığında, develer hala kendi alanlarında özgürlüklerine çok düşkün ve insanlar ile aralarındaki ilişki, çoğunlukla iş odaklıdır.
Verilerle Develerin Günümüz Dünyasında Yeri
Develer, hala birçok ülkede temel taşıma aracı ve hayvansal kaynak sağlayıcılar olarak önemli bir role sahiptir. Ancak son yıllarda, teknoloji ve mekanizasyon arttıkça, develerin bu görevleri yerine getirme oranı düşmeye başlamıştır. Dünyada develerin sayısı ve ekonomik rolü, daha çok gelişmekte olan bölgelerde, özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika gibi bölgelerde önemlidir. Örneğin, Birleşik Arap Emirlikleri’nde ve Suudi Arabistan’da develerin hala ekonomik bir değeri bulunmaktadır. O kadar ki, develer için düzenlenen yarışlar ve festivaller, bu hayvanların kültürel bir sembol olarak nasıl önem taşıdığını gösteriyor.
Ancak, develerin evcilleştirilmesi, her zaman bu kadar net bir şekilde kabul edilen bir durum değildi. Develerin bakımı, beslenmesi ve yetiştirilmesi, onların sağlıklı bir şekilde yaşamalarını sağlamak için oldukça özel bir çaba gerektiriyor. Yani, develer sadece çölün değil, bazen insanın da “zorlu” arkadaşı olabiliyor.
Deveye Dair Gerçek Bir Hikaye: Sahranın Tozunda Bir Gün
Hatırlıyorum da, birkaç yıl önce iş seyahati için Fas’a gitmiştim. Fas’ta, çölde bir gün geçirmek bana büyük bir deneyim kazandırmıştı. Bir grup turist ile çöl safarisi yaparken, develerin sırtına binip, birkaç saat boyunca çölün tozlu yollarında ilerledik. O an, develerin evcil olup olmadığı konusundaki şüphelerim tamamen ortadan kalktı. Çünkü her ne kadar bir araç olarak kullanılsalar da, o develerin gözlerindeki bağımsızlık, o kadar netti ki…
Bir deveye yaklaştım, onu beslemek için elimi uzattım. Başta bana çok fazla yaklaşmadı. Sonra sabırla ve sakin bir şekilde, biraz daha yaklaştım ve o an devenin bakışları beni anlamış gibi hissettirdi. Yavaşça, gülümsedi. Evet, gülümsedi desek, belki yanlış olmaz. Ama her ne kadar insanlara hizmet etseler de, o develer hala kendi başlarına, kendi dünyalarında özgür birer varlık gibi duruyorlardı.
Sonuç: Deve Evcil Bir Hayvan Mıdır?
Veriyle, gözlemlerle ve tecrübelerle, develerin evcil bir hayvan olup olmadığını tartışırken şunu söyleyebilirim: Develer, birçok yönden evcil hayvanlara benzeseler de, tam anlamıyla evcil hayvan kategorisinde yer almazlar. Onlar, insanlara hizmet etmeyi kabul etmiş hayvanlar, ancak kendi özgürlüklerinden ve içgüdülerinden ödün vermezler. Yani, kedi ya da köpek gibi sürekli eve kapanıp oyun oynamazlar, ama insanlarla uzun bir yolculuğa çıktığınızda yanınızda olduklarında çok değerli birer dost olabilirler.
Peki, sizce develer tam anlamıyla evcil bir hayvan mı? Yoksa sadece iş gücü olarak mı kullanılıyorlar? Fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.