Bireyin Toplum İçerisindeki Konumuna Ne Denir?
Toplumda her bireyin bir rolü, bir yeri ve bir konumu vardır. Bu, sadece “kim olduğumuz”la değil, “nerede durduğumuz”la da ilgilidir. Bireyin toplum içerisindeki konumuna ne denir? Bu sorunun cevabını, sosyal bilimlerde “toplumsal statü” ya da kısaca “statü” olarak buluruz. Ama hadi, akademik jargonla hemen sıkıcılaşmasın. Bu yazıda, toplumsal statüyü anlamak için günlük hayatımıza dair birkaç örnekle, bu konuyu hep birlikte keşfetmeye çalışalım.
Toplumsal Statü: Hayatın İçindeki Yerimiz
Öncelikle, toplumsal statüyü şöyle tanımlayalım: Toplumsal statü, bir bireyin toplum içindeki yerini ve rolünü belirleyen bir kavramdır. Yani, toplumda nasıl bir konumda olduğumuzu, kimlerle ve nasıl ilişki kurduğumuzu anlamamıza yardımcı olur. Bu, eğitim, iş, gelir, ailevi durum gibi faktörlere göre şekillenir. Yani, aslında toplumsal statü, bizim “sosyal haritamızı” çizen bir tür işaret fişeğidir.
Biraz daha basite indirgersek, toplumsal statü, hayatın bir tür “günlük görevler listesi” gibidir. Ne demek istediğimi anlatayım: Sabah uyanıp işe gitmek, okulda derslere katılmak ya da arkadaşlarla bir kafede oturmak… Hepsi aslında, bizim toplum içindeki yerimizle bağlantılıdır. Her bir eylem, o gün hangi statüde olduğumuzu da bir şekilde şekillendirir.
Toplumsal Statü Nasıl Şekillenir?
Peki, toplumsal statü nasıl oluşur? Aslında bu, bir tık daha karmaşık. Ama gündelik hayatla örneklendirirsek, bu süreci şöyle anlatabiliriz:
1. Aile ve Eğitim Durumu: Diyelim ki, Eskişehir’de bir üniversitede çalışan bir araştırmacı olarak, akademik unvanım ve eğitim durumum toplumsal statümü belirleyen en önemli faktörlerden biri. Kısacası, hem nerede çalıştığım hem de akademik kariyerim, toplumda benim konumumu belirliyor. Bunu günlük yaşamda “aa, sen akademisyensin” şeklinde duyabilirsiniz.
2. İş ve Ekonomik Durum: Aynı şekilde, meslek ve gelir düzeyi de toplumsal statüyü etkiler. Eski bir arkadaşınızla karşılaşırsınız, “Nasılsın?” diye sorar, o da size “Yine aynı, bankada çalışıyorum.” der. O an aslında, işin sadece bir gelir kapısı olmadığını, aynı zamanda toplumsal statüyü belirleyen bir faktör olduğunu fark edersiniz. Meslek, kişinin toplumdaki yerini ve diğer insanlarla olan ilişkisini belirler.
3. Yaşadığımız Yer: Nerede yaşadığımız da önemli bir parametredir. İstanbul’da yaşayan biriyle, bir köyde yaşayan birinin toplumsal statüsü farklı olabilir. Tabii, burada yaşamın sadece mekânla değil, içinde bulunduğumuz sosyal çevreyle de ilişkilendirildiğini unutmamalıyız.
Toplumsal Statü ve Sosyal Roller
Toplumsal statü, sadece tek bir boyutla değil, aynı zamanda sosyal rollerle de iç içedir. Yani, belirli bir statüye sahip olmak, aynı zamanda o statüye uygun bir rolü de üstlenmeyi gerektirir. Mesela, ben bir akademisyenim, bu da demek oluyor ki ders anlatmak, araştırma yapmak ve öğrencilere rehberlik etmek gibi rollerim var. Bu roller, benim toplumsal statümü yansıtır.
Aynı şekilde, bir birey evlenmişse, aile içindeki rolü de değişir. Artık bir eş ya da anne-baba statüsündedir. Bu sosyal roller de toplumsal statüyü pekiştiren unsurlardır.
Hadi, şöyle düşünelim: Çevremizdeki birini, mesela bir öğretmeni düşünün. Öğretmenlik, toplumda genellikle saygı gören bir meslek olarak kabul edilir. Bu statü, öğretmenin aynı zamanda o mesleği yaparken üstlendiği rolü (ders anlatmak, öğrencilere rehberlik etmek) de belirler.
Toplumsal Statü: Değişebilir Mi?
Şimdi, hepimiz günlük yaşamda toplumsal statüye sahipken, bu statü zamanla değişebilir mi? Evet, değişebilir. Statü, sabit bir kavram değildir. Bir insan, toplum içindeki konumunu değiştirebilir. Mesela bir iş değişikliği yapmak, eğitim durumunu değiştirmek ya da başka bir şehre taşınmak, toplumsal statüde önemli değişikliklere yol açabilir.
Örnek verirsek, diyelim ki biri birdenbire işinden istifa edip kendi işini kurmaya karar verdi. Bu durumda, toplumsal statüsü de değişecektir. Eskiden bir şirket çalışanı olan kişi, şimdi kendi işinin sahibi olarak başka bir konuma geçer.
Toplumsal Statüye Dair Eğlenceli Bir Anlatım
Gelelim biraz mizaha… Toplumsal statü, bazen beklenmedik şekilde de değişebilir. Geçen hafta Eskişehir’de bir kafede, eski bir arkadaşımın karşısına çıktım. Bir ara laf lafı açtı, o da bana “Ben artık profesyonel bir ‘video oyun oyuncusuyum’ dedi. Bayağı ciddi iş yapıyorum, turnuvalara katılıyorum.” O an bir garip oldum, çünkü toplumsal statü deyince hep aklımda klasik meslekler vardı. Ama demek ki statü, video oyunları gibi her gün göz ardı ettiğimiz şeylerde de var!
Sonuç: Statü, Hayatın İçindeki Yansımamız
Toplumsal statü, aslında hayatın içinde sürekli şekillenen, değişen ve farklı yönleriyle karşımıza çıkan bir kavram. Her birey, toplumdaki yerini belirleyen unsurlar üzerinden farklı konumlar edinir. Yeri geldiğinde toplumsal statü, işinize, sosyal çevrenize ve hatta yaşadığınız mekâna göre değişir. Ama önemli olan, bu statünün hayatın dinamik bir parçası olduğunun farkında olmamız ve hepimiz için geçerli olan farklı sosyal rollerin nasıl şekillendiğini bilmemizdir.